HIỂU VỀ AN NINH PHI TRUYỀN THỐNG

Trên thế giới hiện nay có khá nhiều cách hiểu, quan niệm về an ninh phi truyền thống. Ở cấp độ hợp tác, tổ chức khu vực, an ninh phi truyền thống cũng được đưa ra thảo luận và có quan niệm cụ thể, rõ ràng, tiêu biểu như trong Tuyên bố chung ASEAN - Trung Quốc về hợp tác trên lĩnh vực an ninh phi truyền thống thông qua tại Hội nghị thượng đỉnh lần thứ sáu giữa các nước thuộc Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và Trung Quốc tại Phnôm Pênh (Campuchia) ngày 1/11/2002: “An ninh phi truyền thống được hiểu là những vấn đề về các loại tội phạm xuyên quốc gia, đặc biệt là tội phạm khủng bố và ma túy đe dọa an ninh khu vực và thế giới, đồng thời tạo ra những thách thức mới đối với hòa bình, ổn định trong và ngoài khu vực”⁽¹⁾. Các nhà lãnh đạo ASEAN và Trung Quốc bày tỏ “sự quan ngại về những vấn đề an ninh phi truyền thống ngày càng gia tăng như buôn lậu, ma túy, buôn bán phụ nữ và trẻ em, cướp biển, khủng bố, buôn lậu vũ khí, rửa tiền, tội phạm kinh tế quốc tế và tội phạm công nghệ cao”. Đồng thời, xác định nội dung hợp tác về các vấn đề “an ninh phi truyền thống” bao gồm các cơ chế và khả năng hợp tác cụ thể về: phòng chống tội phạm ma túy; phòng chống tội phạm buôn bán người; chống cướp biển; chống tội phạm khủng bố; chống buôn lậu vũ khí; chống tội phạm rửa tiền; chống tội phạm kinh tế quốc tế; chống tội phạm công nghệ cao,v.v... ⁽²⁾.

Sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư cũng tác động nhiều mặt tới công tác an ninh, trật tự ở nước ta. Đồng thời, đã và đang xuất hiện nhiều mối đe dọa an ninh phi truyền thống mà dịch bệnh COVID-19 là một mối đe dọa điển hình trong thời kỳ hội nhập quốc tế.

Ở nước ta, thực hiện công cuộc đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, trong những năm qua, bên cạnh những thành tựu to lớn thì vấn đề an ninh phi truyền thống đang nổi lên như là những hiện tượng bức bách của đời sống xã hội. Các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống ở Việt Nam đang có những biến đổi theo chiều hướng bất lợi đối với cuộc sống con người, đồng thời cũng là sự thách thức đối với sự phát triển bền vững của đất nước. Một khi an ninh đất nước nói chung, an ninh phi truyền thống nói riêng không được bảo đảm thì sẽ không có sự bảo đảm cho sự phát triển bền vững của quốc gia và chất lượng cuộc sống của con người. Nếu không đảm bảo được an ninh phi truyền thống thì những thảm họa, khủng khoảng sẽ xuất hiện sẽ gây suy yếu nền kinh tế, gia tăng đói nghèo, gia tăng bất ổn chính trị, trở thành ngòi nổ cho những bất ổn xã hội, gây ra các vụ bãi công, biểu tình, gây rối trật tự công cộng, làm mất lòng tin của nhân dân với Đảng và Nhà nước. Đây chính là những nguy cơ, thách thức và mối đe dọa an ninh phi truyền thống đối với sự phát triển bền vững của đất nước.

Trong những năm gần đây, ở Việt Nam đã xảy ra nhiều vụ việc lớn gây mất an ninh quốc gia do các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống gây ra như: sự việc “giá lương tiền” ở Việt Nam năm 1985 trước thời kỳ đổi mới;  sự việc “khủng khoảng “trong hệ thống ngân hàng Việt Nam những năm 1997-1998; Sự việc “ khủng khoảng” ở Thái Bình giai đoạn 1996-1997 bắt nguồn từ các vi phạm pháp luật về kinh tế và tham nhũng liên quan đến “điện, đường, trường, trạm” ở cơ sở; vụ Fomosa: ô nhiễm môi trường biển do Công ty Hưng Nghiệp Fomosa Hà Tĩnh gây ra năm 2016; vụ cháy Nhà máy bóng đèn phích nước Rạng Đông, Hà Nội ngày 28/08/2019; các vụ việc liên quan đến việc nhân dân các xã Nam Sơn, Bắc Sơn, Hồng Kỳ, huyện Sóc Sơn, Hà Nội thường xuyên ngăn cản xe chở rác vào Bãi rác Nam Sơn, Hà Nội, gây ùn tắc rác thải sinh hoạt ở thành phố Hà Nội; đại dịch COVID-19 xảy ra trên toàn cầu, khu vực và Việt Nam đã làm đình đốn sản xuất và đe dọa nghiêm trọng tới con người; các vụ sạt núi, lở đất làm thiệt hại nghiêm trọng tài sản và làm chết người.

Nhận thức được tầm quan trọng của an ninh quốc gia nói chung, an ninh phi truyền thống nói riêng, Đảng và Nhà nước đã luôn coi đây là nhiệm vụ thường xuyên, lâu dài, quan trọng của cả hệ thống chính trị và của toàn xã hội. Nghị quyết Đại hội lần thứ XI của Đảng đã xác định “sẵn sàng ứng phó với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống”⁽³⁾. Nghị quyết Đại hội lần thứ XII của Đảng tiếp tục chỉ rõ: “ sẵn sàng ứng phó với mối đe dọa an ninh truyền thống và phi truyền thống”⁽⁴⁾. Nghị quyết Đại hội Đảng XII đã đặt an ninh phi truyền thống bên cạnh an ninh truyền thống, chỉ ra một số vấn đề toàn cầu như an ninh tài chính, an ninh năng lượng, an ninh nguồn nước, an ninh lương thực, biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh, an ninh mạng, xung đột sắc tộc, tôn giáo, khủng bố. Đồng thời đã lưu ý đến “các hình thái chiến tranh kiểu mới” với hàm ý khả năng chuyển hóa giữa an ninh phi truyền thống và an ninh truyền thống.

Văn kiện Đại hội XIII của Đảng cũng tiếp tục đề ra nhiều nhiệm vụ phòng ngừa, ứng phó với các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống, phục vụ phát triển bền vững đất nước.

Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng nêu rõ “Chú trọng an ninh, an toàn là một trong những yếu tố hàng đầu trong cuộc sống của người dân. Xác định “chủ động phòng ngừa” là chính. Ứng phó kịp thời, hiệu quả với các đe dọa an ninh phi truyền thống”⁽⁵⁾; “sẵn sàng ứng phó hiệu quả với các thách thức an ninh truyền thống và phi truyền thống”⁽⁶⁾. Trong 6 nhiệm vụ trọng tâm nhiệm kỳ Đại hội XIII có nhiệm vụ “thực hiện tốt chính sách xã hội, bảo đảm an ninh xã hội, an ninh con người, tạo chuyển biến mạnh mẽ trong quản lý phát triển xã hội, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống và chỉ số hạnh phúc của con người Việt Nam”⁽⁷⁾;“Chủ động, tích cực hợp tác quốc tế trong việc chia sẻ thông tin, phối hợp nghiên cứu, quản lý, khai thác và sử dụng hiệu quả, bền vững các nguồn tài nguyên, bảo đảm an ninh sinh thái, an ninh môi trường, an ninh nguồn nước, an ninh lương thực, thích ứng với biến đổi khí hậu” ”^(8).

An ninh phi truyền thống có các đặc điểm chủ yếu sau:

Thứ nhất, các vấn đề an ninh phi truyền thống diễn ra ảnh hưởng trên phạm vi khu vực hoặc toàn cầu, mang tính xuyên quốc gia. Nó có thể phát sinh từ một quốc gia này nhưng có khả năng lan tỏa với tốc độ nhanh, phạm vi rộng đến quốc gia khác (biến đổi khí hậu, tội phạm mạng, dịch bệnh,...).

Thứ hai, các mối đe dọa an ninh phi truyền thống thường do các tác nhân tự nhiên hoặc do các tổ chức ngoài nhà nước, nhóm người hoặc cá nhân tiến hành; còn an ninh truyền thống là xung đột giữa quân đội các nhà nước hoặc dùng bạo lực quân sự để đe dọa sự tồn tại và phát triển bền vững của chế độ xã hội, chủ quyền lãnh thổ quốc gia.

Thứ ba, các mối đe dọa an ninh phi truyền thống uy hiếp trực tiếp đến cá nhân con người hoặc cộng đồng, rồi quốc gia - dân tộc; còn an ninh truyền thống uy hiếp trực tiếp đến chủ quyền lãnh thổ quốc gia - dân tộc, uy hiếp an ninh quốc gia.

Thứ tư, các mối đe dọa an ninh phi truyền thống có cả những vấn đề mang tính phi bạo lực (kinh tế, văn hóa, môi trường, an ninh mạng, dịch bệnh...) và những vấn đề mang tính bạo lực, nhưng đó là bạo lực phi quân sự (khủng bố, tội phạm có tổ chức...)

Thứ năm, giải quyết an ninh phi truyền thống nhấn mạnh đến hợp tác ứng phó, sử dụng biện pháp ngoại giao, kể cả ngoại giao giữa quân đội, công an các nước. Còn an ninh truyền thống thường lấy biện pháp vũ trang - quân sự là chính, còn ngoại giao là hỗ trợ.

Về mặt thời gian, mặc dù an ninh phi truyền thống xuất hiện từ rất sớm nhưng về mặt khoa học vấn đề an ninh phi truyền thống được quan tâm, chú trọng “muộn hơn” an ninh truyền thống. Tuy nhiên, cần phải thấy rằng, nhiều mối đe dọa an ninh phi truyền thống đã xuất hiện từ rất lâu trong lịch sử (dịch bệnh, khan hiếm lương thực, khủng bố, ô nhiễm môi trường, thảm họa cháy nổ,...) nhưng do diễn ra ở phạm vi nhỏ hẹp, quy mô chưa lớn, truyền thông chưa phát triển hoặc vấn đề quyền con người chưa được quan tâm, nên ít hoặc không được quan tâm. Còn ngày nay, do tác động của toàn cầu hóa, mặt trái của sử dụng thành tựu cách mạng khoa học - công nghệ, sự mở rộng các phương tiện truyền thông đa phương tiện,... các vấn đề an ninh phi truyền thống mà dịch bệnh COVID-19 là một nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống điển hình có điều kiện lan tỏa nhanh, rộng, ảnh hưởng lớn, trở thành mối quan tâm toàn nhân loại và các khu vực, các quốc gia.

Các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống hủy hoại an ninh quốc gia dần dần và lâu dài, vì nó tác động đến các yếu tố mang tính hạt nhân hoặc bệ đỡ cho ổn định và phát triển (cá nhân con người, cộng đồng xã hội, hệ thống thể chế, hạ tầng kỹ thuật chiến lược và môi trường sống).

An ninh phi truyền thống và an ninh truyền thống là hai mặt của khái niệm an ninh toàn diện. Vì vậy, an ninh phi truyền thống và an ninh truyền thống cùng tác động đến xây dựng chiến lược an ninh quốc gia,... bảo đảm ổn định và phát triển của quốc gia. An ninh quốc gia theo tư duy mới là tổng hòa của an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống ⁽⁹⁾. An ninh phi truyền thống là việc bảo đảm an toàn, không có hiểm nguy cho cá nhân con người, quốc gia, dân tộc và toàn nhân loại trước các mối đe dọa có nguồn gốc phi quân sự như biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường, khan hiếm nguồn lực, dịch bệnh lây lan nhanh, khủng hoảng tài chính, an ninh mạng, tội phạm nguy hiểm xuyên biên giới, chủ nghĩa khủng bố… Các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống thường lan tỏa nhanh, ảnh hưởng rộng mang tính khu vực hoặc toàn cầu, do tác động bởi mặt trái của kinh tế thị trường, của toàn cầu hóa, của sử dụng thành tựu khoa học - công nghệ.

An ninh phi truyền thống và phát triển bền vững là hai mặt của xã hội. An ninh phi truyền thống bị đe dọa, Việt Nam không thể phát triển. Về bản chất, an ninh phi truyền thống là trạng thái xã hội có trật tự, kỷ cương, thanh bình, mọi người dân sống bình yên trong xã hội đó. An ninh phi truyền thống là sự nối dài của an ninh truyền thống trong thời kỳ toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế.

An ninh phi truyền thống mặc dù không đe dọa trực tiếp đến sự tồn tại của Đảng, chế độ XHCN, chủ quyền, lãnh thổ quốc gia, nhưng có tác động mạnh mẽ tới sự phát triển bền vững của xã hội của con người sống trong xã hội đó. Sự chuyển hóa từ an ninh phi truyền thống thành an ninh truyền thống sẽ đe dọa trực tiếp tới sự tồn tại của Đảng, chế độ XHCN, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ quốc gia.

Những vấn đề an ninh phi truyền thống như an ninh kinh tế, an ninh môi trường, an ninh nguồn nước, an ninh năng lượng, an ninh lương thực, an ninh mạng và an ninh mạng xã hội, an ninh y tế mà dịch bệnh COVID-19 là một loại hình an ninh y tế điển hình, v.v. đã và đang hàng ngày tác động mạnh mẽ, cản trở sự phát triển bền vững của đất nước ta.

ĐÓNG GÓP QUAN TRỌNG CỦA LỰC LƯỢNG CÔNG AN

Thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XI, XII, lực lượng Công an nhân dân (CAND) đã có những đóng góp quan trọng, làm nòng cốt trong phòng ngừa, ứng phó, giải quyết các mối đe dọa, nguy cơ, thách thức an ninh phi truyền thống.

Trước hết, đã kịp thời phòng ngừa, ứng phó, ngăn chặn các mối đe dọa này, không để phát triển thành tình trạng khẩn cấp trên phạm vi quốc gia hoặc các khu vực. Đấu tranh có hiệu quả với các loại tội phạm xuyên quốc gia, để Việt Nam là đất nước thanh bình không có khủng bố, không để xảy ra khủng khoảng kinh tế - tài chính, khủng khoảng an ninh năng lượng, an ninh lương thực, đảm bảo môi trường sống đất, nước và không khí, quản trị an ninh mạng và an ninh mạng xã hội, phòng chống dịch bệnh có hiệu quả.

Trong suốt năm 2020 và đến đầu năm 2021, dịch bệnh COVID-19 với tư cách là một loại hình an ninh phi truyền thống điển hình đã lan rộng trên khắp các quốc gia trên thế giới, trong đó Việt Nam chúng ta cũng là một nước chịu hậu quả nặng nề từ dịch bênh, lực lượng Công an nhân dân đã quyết liệt thực hiện sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng, Nhà nước về công tác phòng, chống dịch COVID-19. Với phương châm “chống dịch như chống giặc”, lực lượng Công an đã quản lý tốt các cửa khẩu quốc tế, người nhập cảnh, “đi từng ngõ, gõ từng nhà, rà từng người” để truy xét người bị lây nhiễm, nghi lây nhiễm, đề xuất phương án và tham gia quản lý cách ly, giãn cách xã hội, ngăn chặn dịch bệnh, phối hợp điều trị các bệnh nhân nhiễm COVID-19, góp phần cùng cả nước vừa phòng chống dịch COVID-19 hiệu quả, vừa phát triển kinh tế - xã hội. Thành tích của Đảng, Nhà nước và lực lượng Công an nhân dân trong đảm bảo an ninh y tế, phòng chống dịch COVID-19 đã được bạn bè khắp năm châu và nhân dân trong nước ghi nhận, đánh giá cao.

An ninh phi truyền thống là vấn đề mới mà ngay cả trên thế giới nói chung và tại Việt Nam nói riêng, trong đó có lực lượng Công an nhân dân (CAND) Việt Nam chưa có nhiều kinh nghiệm phòng ngừa, ứng phó. Hiện nay, lực lượng CAND vẫn đang còn gặp nhiều khó khăn: trước hết là nhận thức của nhiều cấp ủy Đảng, chính quyền, các ban ngành, nhiều cán bộ chiến sĩ CAND về an ninh phi truyền thống còn hạn chế. Vấn đề quản trị an ninh phi truyền thống ở cấp cơ sở còn yếu. Phương châm “4 tại chỗ” có nơi, có lúc chưa được coi trọng. Với nhiều vấn đề an ninh phi truyền thống như dịch bệnh COVID-19 là một loại hình an ninh y tế điển hình, biến đổi khí hậu, nước biển dâng, triều cường, bão, lụt, sạt lở đất, ô nhiễm môi trường đất, nước, không khí, cạn kiệt các nguồn năng lượng, nguồn nước, an ninh mạng, an ninh mạng xã hội, tội phạm xuyên quốc gia, v.v. thì việc giải quyết, phòng ngừa, ứng phó với các mối đe dọa này phải có các giải pháp đồng bộ liên ngành. Trong đó, cần nhiều giải pháp về khoa học công nghệ, mang tính quốc tế cao, đòi hỏi sự giải quyết phải có sự hợp lực quốc gia, quốc tế, v.v. mà nếu chỉ riêng lực lượng CAND đảm trách thì không thể đạt được thành công.

ĐỂ PHÒNG NGỪA, ỨNG PHÓ VỚI CÁC NGUY CƠ, THÁCH THỨC, MỐI ĐA DỌA AN NINH PHI TRUYỀN THỐNG

Trong thời kỳ mới của đất nước, thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, để nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa, ứng phó với các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống, cần tiến hành đồng bộ nhiều giải pháp.

Trước tiên, cần tiếp tục phát triển tư duy lý luận của Đảng Cộng sản Việt Nam về an ninh phi truyền thống. Cần cụ thể hóa các nhiệm vụ phòng ngừa, ứng phó, giải quyết các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống trong các văn kiện Đại hội XIII của Đảng thành những nhiệm vụ ưu tiên của quốc gia và của CAND Việt Nam trong giai đoạn hiện nay và trong thời gian tới. Cần luật hóa vấn đề an ninh phi truyền thống trong Luật An ninh quốc gia, Luật Công an nhân dân và các Luật chuyên ngành khác.

Thứ hai, cần nâng cao nhận thức của cán bộ, chiến sĩ CAND về an ninh phi truyền thống và quản trị an ninh phi truyền thống bằng các chương trình tập huấn, bồi dưỡng, đào tạo. Có các chương trình, nhiệm vụ nghiên cứu khoa học về an ninh phi truyền thống cấp quốc gia và cấp Bộ Công an và các Bộ, ngành ở cấp tỉnh, thành phố.

Thứ ba, lực lượng CAND cùng Quân đội nhân dân và các ban ngành liên quan cần phối hợp chặt chẽ trong công tác tổ chức phòng ngừa, ứng phó với các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Đối với các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống có yếu tố bạo lực cao như tội phạm xuyên quốc gia, khủng bố, các mối đe dọa dẫn tới tình trạng khẩn cấp, Bộ Công an là cơ quan chủ trì, phối hợp với các ngành liên quan giải quyết. Đối với các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống có yếu tố bạo lực thấp như an ninh kinh tế, an ninh năng lượng, an ninh lương thực, an ninh thông tin - an ninh mạng, an ninh môi trường, an ninh y tế…, Bộ Công an cần chủ động tham mưu,hướng dẫn cho các ngành liên quan trong công tác phòng ngừa, ứng phó, giải quyết. Lực lượng CAND sẽ phối hợp cùng tham gia công tác này.

Thứ tư, cần xây dựng các phương án, kịch bản phòng ngừa, ứng phó, giải quyết các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Mỗi tình huống an ninh phi truyền thống cần xây dựng kịch bản: phòng ngừa, giảm nhẹ, cứu trợ, phục hồi, tái thiết và phát triển.

Thứ năm, tổng kết các mô hình, kinh nghiệm tốt về phòng ngừa, ứng phó với các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống của các địa phương để triển khai nhân rộng ra lực lượng CAND toàn quốc, chú trọng các vấn đề an ninh phi truyền thống nổi lên trong giai đoạn hiện nay như an ninh xã hội, an ninh kinh tế, an ninh môi trường, an ninh y tế dịch bệnh, an ninh mạng và an ninh mạng xã hội. Quán triệt chỉ đạo của đồng chí Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng “giữ nước từ khi nước chưa nguy”, bảo đảm các phương châm “an ninh chủ động”, “giữ vững bên trong là chính”, “phòng ngừa từ sớm, từ xa các nguy cơ, nhân tố có thể gây mất ổn định” trong giải quyết các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống, không để kẻ địch lợi dụng nhằm chuyển hóa các vấn đề an ninh phi truyền thống thành an ninh truyền thống để chống phá Việt Nam. Trong quản trị an ninh phi truyền thống, đặc biệt coi trọng công tác phòng ngừa, giảm nhẹ, đồng thời làm tốt các công tác cứu trợ, phục hồi, tái thiết và phát triển.

Thứ sáu, hiện nay ở Việt Nam chưa có các cơ quan nghiên cứu chuyên sâu về an ninh phi truyền thống ngoài Trung tâm an ninh phi truyền thống và Chương trình Thạc sĩ Quản trị an ninh phi truyền thống, Chương trình cử nhân Quản trị và An ninh của Đại học Quốc gia Hà Nội. Cần thành lập các Trung tâm, bộ phận nghiên cứu mạnh về an ninh phi truyền thống trong lực lượng CAND. Liên kết chặt chẽ với các cơ quan nghiên cứu khoa học, đào tạo an ninh phi truyền thống trong Quân đội nhân dân, Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại học quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh và các bộ, ban, ngành trung ương.

Thứ bảy, từng bước hình thành và hiện đại hóa một số lực lượng CAND chuyên trách làm công tác phòng ngừa, ứng phó với các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống. Về lâu dài, cần nghiên cứu tham khảo thêm kinh nghiệm của các nước nhằm thành lập lực lượng chuyên trách giải quyết tình trạng khẩn cấp và đảm bảo an ninh phi truyền thống.

Thứ tám, đẩy mạnh hợp tác quốc tế về quản trị an ninh phi truyền thống theo chức năng của lực lượng CAND.

Chắc chắn, trong tình hình mới, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước, lực lượng CAND Việt Nam sẽ cùng các ban, ngành, các cấp phòng ngừa, ứng phó, giải quyết thành công các nguy cơ, thách thức, mối đe dọa an ninh phi truyền thống.