Kế thừa truyền thống văn hóa lịch sử của dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm và đề cao mục đích, vai trò của giáo dục. Điều này xuất phát từ chính mục tiêu cao cả mà Người theo đuổi suốt cuộc đời: “Tôi chỉ có một sự ham muốn, một ham muốn tột bậc là làm sao cho nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng được học hành”.

Giáo dục luôn đóng vai trò quan trọng trong việc cải tạo, phát triển con người, góp phần làm thay đổi con người cũ, xây dựng con người mới, hoàn thiện hơn. Người dạy: “Óc của những người tuổi trẻ trong sạch như một tấm lụa trắng. Nhuộm xanh nó sẽ xanh, nhuộm đỏ thì nó sẽ đỏ”. Trong chế độ thực dân, mọi người Việt Nam bị nô dịch về văn hóa, giáo dục. Trong chế độ xã hội mới, thông qua giáo dục, con người cũ được cải tạo để trở thành con người mới vừa “hồng”, vừa “chuyên”, vừa có đức, vừa có tài. Những con người này sẽ nhờ đó mà làm chủ được bản thân, làm chủ vận mệnh đất nước.

Giáo dục góp phần đắc lực vào công cuộc bảo vệ và xây dựng đất nước, đưa nước ta bước lên đài vinh quang. Hồ Chí Minh quan niệm, không gì khác ngoài giáo dục giúp đào tạo nên những nhân tài, hiền đức. Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu. Nhiều hiền tài sẽ giúp cho dân tộc mạnh. Một dân tộc mạnh sẽ được đứng ngang hàng với các nước mạnh năm châu. Không dân tộc nào có thể dễ dàng ức hiếp. Trong Thư gửi học sinh nhân ngày khai trường năm 1945, Hồ Chí Minh viết: “Non sông Việt Nam có trở nên tươi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bước tới đài vinh quang để sánh vai với các cường quốc năm châu được hay không, chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các em”.

Trong những năm 20 của thế kỷ XX, để chuẩn bị cho việc thành lập Đảng, Người chú trọng giáo dục tinh thần yêu nước, giáo dục tư tưởng, chính trị tiến bộ cho người cách mạng và nhân dân. Khi Cách mạng Tháng Tám thành công, người chú ý đào tạo con người “trung với nước, hiếu với dân”, yêu chủ nghĩa xã hội. Trong những năm tháng chống Pháp, Hồ Chí Minh chú trọng đào tạo con người “vững tay súng, chắc tay cày”, giáo dục nâng cao dân trí, bồi dưỡng nhân tài. Vừa kháng chiến, vừa kiến quốc. Hòa bình lập lại ở miền Bắc, miền Nam tiếp tục chống Mỹ, Hồ Chí Minh một lần nữa khẳng định: “Phải học. Ngày nay không phải học để lấy bằng cấp, để thoát ly sản xuất. Phải học chính trị, học văn hoá, học kỹ thuật để nâng cao hiểu biết”

Thứ nhất, giáo dục tinh thần yêu nước, nâng cao trình độ lý luận chính trị. Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Tinh thần yêu nước là kiên quyết giữ gìn quyền độc lập, tự do và toàn vẹn lãnh thổ nước mình”. Tinh thần yêu nước, theo Người, là niềm tự hào dân tộc và là truyền thống lâu đời của dân tộc Việt Nam; bởi vậy, cần giáo dục lòng yêu nước cho mọi người.

Thứ hai, giáo dục tư tưởng, đạo đức, lối sống. Hồ Chí Minh quan niệm: “nếu ta không chuẩn bị sẵn sàng, không kịp thời lãnh đạo, thì tư tưởng sẽ hỗn loạn, hoạt động sẽ hỗn loạn”. Do đó, phải sớm giáo dục tư tưởng cho dân, “bồi dưỡng tư tưởng mới để đánh thắng tư tưởng cũ, đoạn tuyệt với con người cũ để trở thành con người mới”. Đạo đức, lối sống đối với người cách mạng cũng cực kỳ quan trọng. Hồ Chí Minh coi giáo dục đạo đức là nền tảng của chiến lược giáo dục; do đó, không được coi nhẹ nội dung này.

Thứ ba, giáo dục văn hóa, chuyên môn và tinh thần yêu lao động. Văn hóa, theo Hồ Chí Minh, có vai trò to lớn trong đời sống của mỗi dân tộc, là mục tiêu, động lực của cách mạng: “thay đổi triệt để những nếp sống, thói quen, ý nghĩ và thành kiến có gốc rễ sâu xa hàng ngàn năm... Chúng ta phải biến một nước dốt nát, cực khổ thành một nước văn hóa cao và đời sống tươi vui hạnh phúc”. Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi. Phải coi: “văn hóa giáo dục là một mặt trận quan trọng trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội”. Bên cạnh đó, Người cũng nhắc nhở: Mọi lao động đều là vẻ vang, không được xem thường lao động chân tay. Bất cứ làm nghề gì, có ích cho nước nhà, cho nhân dân, cho giai cấp, đều vẻ vang. Bất cứ nấu bếp, quét nhà hay làm chủ tịch, đều phải lao động cả, làm gì ích nước, lợi dân là vẻ vang.

Thứ tư, giáo dục thể chất và mỹ học. Trong quá trình cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới, lao động là yếu tố cơ bản của sự tồn tại và phát triển xã hội mới, nhưng “muốn lao động sản xuất tốt, công tác và học tập tốt thì cần có sức khỏe. Muốn giữ gìn sức khỏe thì nên thường xuyên tập thể dục, thể thao. Vì vậy, chúng ta nên phát triển phong trào thể dục, thể thao rộng khắp”. Đối với Hồ Chí Minh, giáo dục phải giáo dục toàn diện; cho nên sẽ là thiếu sót nếu chỉ nhắc đến đức, trí mà quên đi chữ mỹ. Người giải thích: “Mỹ dục: để phân biệt cái gì là đẹp, cái gì là không đẹp”. “Chữ Mỹ nghĩa là tốt đẹp”, “Thiện nghĩa là tốt đẹp, vẻ vang. Trong xã hội không có gì tốt đẹp, vẻ vang bằng phục vụ lợi ích của nhân dân”. Như vậy, Hồ Chí Minh nhấn mạnh đến vấn đề nâng cao trình độ văn hóa, thẩm mỹ và nhu cầu xây dựng cuộc sống theo cái đẹp ở mọi lúc, mọi nơi, để cái tốt, cái đẹp, cái thiện luôn được trau dồi, nuôi dưỡng và hiện hữu trong cuộc sống.

Phương pháp là cách thức nhận thức, nghiên cứu hiện tượng của tự nhiên và đời sống xã hội. Phương pháp giáo dục là cách thức sử dụng các nguồn lực trong giáo dục như giáo viên, trường lớp, dụng cụ học tập, các phương tiện vật chất để giáo dục người học.

Theo Hồ Chí Minh, để giáo dục có hiệu quả cần phải có phương pháp và sử dụng tốt các phương pháp: Thứ nhất, phát huy tính chủ động sáng tạo của người học, tránh nhồi nhét kiến thức. Khi học cần thảo luận giữa thày và trò, phát huy dân chủ. Thứ hai, giáo dục lấy tự học làm cơ bản. Thứ ba, phương pháp nêu gương. Thứ tư, phải tạo ra các phong trào thi đua.

Như vậy, quan điểm của Hồ Chí Minh về giáo dục có ý nghĩa sâu sắc với sự nghiệp trồng người của nước ta. Qua những quan điểm của Hồ Chí Minh về giáo dục đã làm rõ nhiều giá trị thời đại đối với ngành giáo dục - đào tạo hiện nay, như trong sự nghiệp giáo dục phải chú ý giáo dục nội dung toàn diện, quan tâm nhiều hơn đến chăm lo, giáo dục thế hệ trẻ - thế hệ tương lai của đất nước; giáo dục - đào tạo con người phải đủ đức, đủ tài, vừa hồng vừa chuyên, giáo dục phải có phương pháp khoa học, phù hợp. Coi trọng giáo dục, phải nhận thấy là sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội là của con người, do con người và vì con người. Đồng thời, phải tạo ra con người đủ đức, tài mới xây dựng được chế độ xã hội chủ nghĩa - chế độ dân chủ, công bằng, văn minh đó; góp phần hiện thực hoá khát vọng xây dựng, phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc.